وقتی وارد مطب روانشناس میشوید و روی آن مبل یا صندلی مینشینید، معمولاً در آسیبپذیرترین حالت روحی خود هستید. شما آمدهاید تا از دردهایتان بگویید و کمک بگیرید. در چنین شرایطی، به راحتی ممکن است فراموش کنید که این یک رابطه یکطرفه نیست که در آن درمانگر «قدرت مطلق» باشد و شما «فرمانبردار». برعکس، درمان یک قرارداد دوطرفه است و شما به عنوان مراجع، حقوق قانونی و اخلاقی سفت و سختی دارید. دانستن این حقوق، زرهی است که از روان شما در برابر آسیبهای احتمالی محافظت میکند. بیایید “منشور حقوق مراجع” را با هم مرور کنیم؛ حقوقی که اگر نقض شوند، نه تنها درمان فایدهای ندارد، بلکه باید فوراً آن را متوقف کنید.
۱. حق رازداری و محرمانگی (با چند استثنای مهم) سنگ بنای درمان، رازداری است. هر چیزی که در اتاق درمان میگویید، باید همانجا بماند. درمانگر حق ندارد بدون اجازه کتبی شما، درباره پروندهتان با همسر، والدین (اگر بالای ۱۸ سال هستید)، کارفرما یا هر کس دیگری صحبت کند. حتی اگر کسی با او تماس گرفت، او حق ندارد حتی تایید کند که شما مراجع او هستید. نکته مهم: این حق فقط در سه حالت شکسته میشود (و درمانگر باید همان جلسه اول این را بگوید): ۱. اگر قصد آسیب جدی به خودتان (خودکشی) داشته باشید. ۲. اگر قصد آسیب جدی به دیگری (دیگرکشی) داشته باشید. ۳. در مواردی که پای کودکآزاری در میان باشد. در این موارد، حفظ جان اولویت دارد.
۲. حق آگاهی از صلاحیت و مجوز درمانگر شما حق دارید (و باید) بپرسید! این بیاحترامی نیست که از درمانگرتان بپرسید: “مدرک تحصیلی شما چیست؟”، “از کدام سازمان مجوز دارید؟” یا “آیا در زمینه مشکل خاص من آموزش دیدهاید؟”. یک درمانگر حرفهای با روی باز به این سوالات پاسخ میدهد و مجوزش را (که معمولاً باید روی دیوار باشد) به شما نشان میدهد. اگر درمانگر از این سوالات طفره رفت یا ناراحت شد، نشانه خوبی نیست.
۳. حق داشتن مرزهای امن (ممنوعیت روابط دوگانه) این یکی از مهمترین حقوق شماست. رابطه شما و درمانگر، فقط و فقط باید در چارچوب اتاق درمان باشد. درمانگر شما نمیتواند همزمان دوست شما، شریک تجاری شما، استاد دانشگاه شما یا معشوقه شما باشد. هرگونه پیشنهاد رابطه جنسی یا عاطفی از طرف درمانگر، تجاوز آشکار به حقوق مراجع و سوءاستفاده از قدرت است. همچنین، درمانگر نباید از شما خدمات شخصی بخواهد (مثلاً چون شما وکیل هستید، کارهای حقوقیاش را انجام دهید).
۴. حق دانستن روش درمان و هزینهها (رضایت آگاهانه) شما نباید در تاریکی قدم بردارید. حق دارید بدانید درمانگر قرار است از چه روشی (متدی) استفاده کند. آیا قرار است فقط حرف بزنید؟ دارو مصرف کنید؟ تمرین خانگی انجام دهید؟ طول درمان چقدر تخمین زده میشود؟ همچنین حق دارید از همان ابتدا درباره هزینهها، قوانین کنسلی جلسات و طول هر جلسه شفافیت کامل دریافت کنید. هیچ هزینه پنهانی نباید وجود داشته باشد.
۵. حق عدم قضاوت و احترام به ارزشها شما حق دارید با هر عقیده، مذهب، گرایش جنسی، قومیت و سبک زندگی که دارید، مورد احترام قرار بگیرید. درمانگر حق ندارد ارزشهای شخصی، مذهبی یا سیاسی خودش را به شما تحمیل کند یا شما را به خاطر انتخابهایتان تحقیر کند. اگر احساس میکنید درمانگر در حال “نصیحت کردن” بر اساس عقاید شخصی خودش است، او دارد حقوق شما را نقض میکند. اتاق درمان جای موعظه نیست، جای درک کردن است.
۶. حق پایان دادن به درمان شما در درمان “گیر” نیفتادهاید. هر لحظه که احساس کردید این درمان به شما کمک نمیکند، با درمانگر ارتباط نمیگیرید یا به هر دلیلی (حتی مالی) نمیخواهید ادامه دهید، حق دارید درمان را قطع کنید. درمانگر میتواند نظر حرفهایاش را بگوید و خطرات احتمالی قطع درمان را گوشزد کند، اما نمیتواند شما را با ایجاد احساس گناه، ترساندن یا گروکشی عاطفی مجبور به ماندن کند.
در نهایت، یادتان باشد که درمانگر “استخدام” شده است تا به شما کمک کند. شما رئیس پروسه درمان خودتان هستید. اگر حس میکنید هر یک از این حقوق نادیده گرفته میشود، ابتدا (اگر امن است) با خود درمانگر مطرح کنید و اگر پاسخی نگرفتید، حق دارید درمان را ترک کرده و در موارد جدی (مثل سوءاستفاده جنسی یا افشای راز) به سازمان نظام روانشناسی شکایت کنید.
منابع برای مطالعه بیشتر:
- منشور اخلاقی روانشناسان (سازمان نظام روانشناسی و مشاوره): منبع اصلی قوانین حرفهای در ایران. لینک به سایت سازمان نظام روانشناسی
- APA (انجمن روانشناسی آمریکا): مقالهای درباره حقوق مراجعین در رواندرمانی. لینک به مقاله APA
- GoodTherapy: لیستی جامع از حقوق مراجع در جلسات تراپی. لینک به مقاله GoodTherapy
- PsychCentral: نشانههای نقض مرزها در درمان و حقوق مراجع. لینک به مقاله PsychCentral
