اگر قرار بود حسادت و عشق و خیال را داخل یک قاب نقاشی جوشان بریزی، نتیجه احتمالاً چیزی شبیه به Cheatin’ می‌شد؛ فیلمی که در ظاهر درباره‌ی خیانت است، اما در باطن، درباره‌ی ذهنِ تب‌دارِ عشق است.
ساخته‌ی بیل پلیمپتن (Bill Plympton)، یکی از بزرگ‌ترین انیماتورهای مستقل آمریکا، Cheatin’ هم‌زمان خنده‌دار، تلخ و تکان‌دهنده است. فیلمی بدون دیالوگ که از خطوط لرزان، بدن‌های اغراق‌شده و حرکت‌های پرتنش ساخته شده — جهانی شبیه رؤیای یک نقاش عاشقِ دیوانه.
معرفی و خلاصه‌ی داستان
فیلم در سال ۲۰۱۳ ساخته شد و در جشنواره‌ی Annecy، یکی از معتبرترین رویدادهای انیمیشن، تحسین فراوان گرفت. داستان ظاهراً ساده است: دو نفر، الا و جیک، در یک پارک عاشق هم می‌شوند، ازدواج می‌کنند، اما بر اثر سوءتفاهمی، جیک گمان می‌کند همسرش خیانت کرده. زن، در تلاشی مالیخولیایی برای بازگرداندن عشق، از یک ماشین عجیب برای جابه‌جایی روح‌ها و ورود به بدن زنان دیگر استفاده می‌کند تا شوهرش را دوباره تسخیر کند.
اما پشت این روایت، داستانی بزرگ‌تر نهفته است؛ درباره‌ی مالکیت عاطفی، فانتزی‌های عشقی، و مرز باریک میان عشق و جنون.
سبک و تکنیک
بیل پلیمپتن در دنیای انیمیشن یک استثناء است. او تمام آثارش را خودش با دست می‌کشد، بدون تکیه بر استودیوهای بزرگ یا تکنولوژی دیجیتال. Cheatin’ هم از هزاران طراحی مدادی و رنگی تشکیل شده، با بافتی زنده و ارگانیک. خطوطش مدام می‌لرزند، مثل ذهنی که آرام ندارد.
پلیمپتن از رنگ به‌عنوان زبان احساس استفاده می‌کند. قرمزها، بنفش‌ها و قهوه‌ای‌های اشباع‌شده، جهان فیلم را به بستر رؤیا و هوس تبدیل کرده‌اند. بدن‌ها در این فیلم شکل ثابتی ندارند؛ کش می‌آیند، ذوب می‌شوند، می‌لرزند. این روانیِ شکل‌ها استعاره‌ای است از بی‌ثباتیِ عشق: چیزی که در لحظه‌ای زیبا و در لحظه‌ای دیگر مخرب است.
فیلم پر از شوخی‌های بصری و کنایه‌های تصویری است؛ صحنه‌هایی که در عین اغراق، واقعیت‌های درونی رابطه را آشکار می‌کنند. مثلاً وقتی زن با ماشینِ جابه‌جایی روح وارد بدن زنان مختلف می‌شود، هر بدن تبدیل می‌شود به استعاره‌ای از تصویر ذهنی مرد از «زنِ کامل». طنز فیلم از همین تضادها می‌جوشد: از تلاشی تراژیک برای تصاحب عشق از راهی غیرممکن.
نگاهی به سازنده: بیل پلیمپتن
بیل پلیمپتن متولد ۱۹۴۶ است، و از دهه‌ی ۸۰ یکی از مهم‌ترین چهره‌های انیمیشن مستقل آمریکا به‌شمار می‌رود. آثارش همیشه امضا دارند:
خطوط مدادی، طنز تلخ، خشونت فانتزی و رگه‌ای از شهوتِ کودکانه.
از آثار معروف او می‌توان نام برد از:
- Your Face (۱۹۸۷): فیلم کوتاهی که برای اسکار نامزد شد؛ چهره‌ی مردی که در حین آواز خواندن مدام تغییر شکل می‌دهد.
- I Married a Strange Person! (۱۹۹۷): درباره‌ی مردی که بعد از برخورد صاعقه، قدرت تغییر واقعیت را پیدا می‌کند.
- Mutant Aliens (۲۰۰۱): طنزی تیره درباره‌ی جنون قدرت و فساد.
- Idiots and Angels (۲۰۰۸): روایتی فلسفی درباره‌ی مردی خشن که ناگهان بال درمی‌آورد.
در تمام این آثار، پلیمپتن با همان وسواس شخصی کار کرده: انیمیشن را نه ابزار سرگرمی، بلکه شکلی از خود‌بیانگری می‌داند. Cheatin’ شاید شخصی‌ترین اثرش باشد؛ فیلمی که در آن طنز و اندوه به هم آمیخته‌اند.
تحلیل روان‌شناختی
در لایه‌ی روانی، Cheatin’ بررسیِ عمیقِ وسواس در عشق است. عشقِ جیک و الا از همان ابتدا اغراق‌شده است: نگاه‌های طولانی، لمس‌های تند، فانتزی‌های شهوانی. عشق، در نگاه فیلم، از جنسِ عقل نیست؛ از جنسِ نیرویی است که می‌بلعد.
وقتی شک و سوء‌ظن وارد می‌شود، رابطه فرو می‌پاشد نه به خاطر خیانت واقعی، بلکه به خاطر ترس از خیانت. ذهن انسان نمی‌تواند با نادانسته‌ها کنار بیاید؛ ترجیح می‌دهد کابوس بسازد تا ابهام تحمل کند.
از منظر روانکاوی فرویدی، الا نماینده‌ی Eros (نیروی عشق و میل) است و جیک، نماینده‌ی Thanatos (نیروی ویرانگری). رابطه‌ی آن‌ها ترکیبی از هر دو است: زندگی و مرگ در یک بوسه.
در سطحی دیگر، فیلم درباره‌ی هویت زنانه است: زنی که خودش را در بدن‌های دیگر جست‌وجو می‌کند تا عشق مردی را پس بگیرد. اما در نهایت درمی‌یابد که عشق واقعی، بازسازی‌پذیر نیست؛ چیزی‌ست که فقط در صداقت و آسیب‌پذیری وجود دارد.
طنز و استعاره
یکی از بزرگ‌ترین توانایی‌های پلیمپتن، ترکیب خشونت، شهوت و طنز است بدون آن‌که هیچ‌کدام سطحی شود. Cheatin’ پر از لحظات سوررئالی است که هم خنده‌دارند و هم تلخ: بدن‌هایی که در هم می‌پیچند، ماشین‌های عجیب که روح انسان را می‌بلعند، و اشیایی که احساس دارند.
طنز فیلم بیشتر از جنس «کمدی سیاه روانی» است تا شوخی‌های ساده. خنده‌ای که از تماشای وسواس انسان می‌آید، نه از شوخی لفظی.
نقدها و تحسین‌ها
فیلم در جشنواره‌های زیادی نمایش داده شد و منتقدان آن را ستودند. مجله‌ی Variety از آن به‌عنوان «جشنواره‌ای از تخیل و شهوت تصویری» یاد کرد.
وب‌سایت IndieWire نوشت: «پلیمپتن با Cheatin’ ثابت می‌کند هنوز می‌توان با یک مداد و تخیلِ آتشین، فیلمی ساخت که از بیشتر آثار دیجیتال هالیوود انسانی‌تر باشد.»
در Rotten Tomatoes امتیاز فیلم بالای ۷۵٪ است، و تقریباً همه‌ی نقدها به جسارت و زیبایی بصری‌اش اشاره دارند، هرچند بعضی تماشاگران آن را بیش از حد ذهنی یا خسته‌کننده دانسته‌اند.
در آخر
Cheatin’ شاید داستانی آشنا داشته باشد — عشق، سوء‌تفاهم، حسادت — اما آن را با زبانی روایت می‌کند که کاملاً شخصی و شاعرانه است. در جهانی که انیمیشن اغلب به سرگرمی کودکانه خلاصه می‌شود، این فیلم یادآوری می‌کند که انیمیشن می‌تواند مثل شعر، رنج و شهوت و جنون را هم روایت کند.
فیلم خنده‌دار است، اما خنده‌اش آرام نمی‌کند؛ برعکس، مثل آیینه‌ای است که به جنونِ عشق نگاه می‌کنی و می‌خندی چون راه دیگری برای تحملش نداری.
بیل پلیمپتن در پایان فیلم نه قضاوت می‌کند و نه نصیحت. فقط جهانی می‌سازد که در آن عشق، واقعاً یک بیماری شیرین است.
و شاید به همین دلیل Cheatin’ دوست‌داشتنی است: چون یادمان می‌اندازد هر عشقی، به‌نحوی، همیشه کمی دیوانگی در خود دارد.
